Şehir Adlarının Öyküleri

Adana
Adana’ya ait en eski yazılı kayıtlara ilk olarak, Anadolu’nun en köklü
medeniyetlerinden olan Hititlerin Kava Kitabelerinde rastlanmaktadır. Bu
kabilelerdeki bir yazıtta Adana ve çevresinden Uru Adania (Adana
Beldesi) olarak bahsedilmektedir.
Adana için kullanılan isimlerin karışıklıklara sebep olması nedeniyle
1878 yılında yayınlanan bir fermanla yöre adının Adana olarak
yazılmasına karar verilmiştir.

Adapazarı
Adapazarlılar bu şehrimize kısaca Ada derler. Çünkü Sakarya ve Çark suyu
arasında yer alan şehir, tıpkı bir adayı andırır. “Pazar” kelimesinin
menşei ise, on yedinci yüzyılda yörenin Pazar yeri olmasıdır. İşte,
Adapazarı bu iki sözcüğün “Ada” ve “Pazar” sözcüklerinin birleşmesinden
oluştu. Adapazarı, Sakarya ilimizin merkezidir.
Afyonkarahisar
Afyon türkülerinde sık sık “Hisar” sözcüğü geçer. “Hisarın bedenleri
çevirin gidenleri” gibi. Bu hisar sözcüğünün Afyon türkülerinde sık sık
yinelenmesi nedensiz değildir. Eski adı Akroenos olan şehri Selçuklular
uzun süren bir kuşatmadan sonra ele geçirdiler. “Hisar” kuşatma anlamına
gelir. Acılarla elde edilen yere “Karahisar” dediler ve orada, kara
taşlardan bir kale kurdular. On altıncı yüzyılda bölgede afyon
yetiştirilmeye başlayınca, Karahisar’ın başına bir de Afyon eklendi ve
şehir “Afyonkarahisar” adını aldı.
Ağrı
İsmini sınırları içindeki “Ararat” dağından aldığı sanılıyor. Ararat, önce Aran sonra da Ağrı adını aldı.
Aksaray
Selçuklu Sultanı İzzettin Kılıçarslan, şehirde cami, medrese, kümbetler
ve büyük, beyaz bir saray yaptırdı. Şehir “Aksaray” adını işte bu beyaz
saraydan aldı.
Amasya
Amasya şehrini tarihçi Strabon’a göre Amazon karalı Amasis kurdu ve ona Amasis kenti anlamına gelen “Amasesia” ismini verdi.
Ankara
İslam kaynaklarında Ankara’nın adı Enguru olarak geçer. Kimilerine göre
Ankara sözü Farsça “Üzüm” anlamına gelen Engür’den, ya da Yunanca’da
Koruk anlamına gelen”Aguirada’dan türemiştir. Bazılarına göre
Hint-Avrupa dillerindeki “Eğmek” anlamına gelen Ank ya da Sankskritçe de
“Kıvrıntı” anlamına gelen Ankaba’dan veya Latince’den çengel anlamına
gelen uncus’dan türediği ileri sürülmektedir. Frig dilinde Ank
“engebeli, karışık arazi” anlamına gelir. Şehrin diğer isimleri; Ankyra,
Ankura, Ankuria, Angur, Engürlü, Engürüye, Angare, Angera, Ancora,
Ancora ve son olarak Ankara şeklini almıştır.
Antakya
MÖ 300 yıllarında Makedonya Kralı Seleukoz bu yörede Antakya’yı kurdu ve
şehre babasının ismi olan Antiokhia adını verdi. Zamanla büyüyen kent,
başkent halini aldı.
Antalya
MÖ. on birinci yüzyılda Bergama kralı II.Attalos tarafından kuruldu.
Şehir önceleri ismini kurucusundan aldı ve Attaleia adıyla anıldı. Daha
sonra bu isim Adalia, Antalia ve en son Antalya şekline dönüştü.
Artvin
İskitler tarafından kuruldu. Artvin sözü İskitçe’dir.
Aydın
İlk olarak Argoslar tarafından kuruldu. Anadolu beylerinden Aydınoğlu
Mehmet Bey’den aldı. Aydın, Mehmet Bey’in babasının ismidir.
Bursa
Eski çağlardaki Bitinya bölgesinin başkentidir. Buraya kurucusu Bitinya kralı Prusias’ın adı verildi (MÖ: 11.yüzyıl).
Balıkesir
Şehrin adının Eski hisar anlamına gelen Paleokastio’dan türediği
sanılmaktadır. Halk arasında dolaşan bir söylentiye göre de balı çok
anlamına gelir. Çünkü kesir Arapça’da çok anlamına gelmektedir.
Bayburt
Eldeki kaynaklara göre kasabanın ortaçağdaki adı “Paypert” ya da “Pepert” idi. Bayburt adı buradan gelmektedir.
Bilecik
Bizanslılar döneminde burada Bilekoma adlı bir kale vardı. Osman Bey tarafından alındıktan sonra isim bu şekilde değiştirildi.
Bingöl
Civarında bir çok göl bulunması sebebiyle bu ismin verildiği sanılıyor.
Bitlis
Kimi tarihçilere göre, “Bageş” ya da “Pagiş” sözcüklerinden türemiştir.
Kimilerine göre de Büyük İskender’in komutanı “Lis” ya da “Badlis”
burada bir kale kurmuş. Bitlis sözcüğünün bu komutanın isminden
kaynaklandığı sanılıyor.
Bolu
Önceleri Bithynion, Romalılar döneminde ise Claudiopolis adı verildi.
Türkler burayı alınca Claudiopolis sözcüğünü kısaltıp sadece polis
dediler. Daha sonra bu da halk dilinde değişerek Bolu oldu.
Burdur
Eski adı Askaniya’dır. İsmini yanında kurulmuş olduğu Burdur gölünden alır.
Çanakkale
Marmara ve Ege denizlerini birleştiren Boğaz’daki şehir ve kasabaların
en büyüğü ve il merkezidir. Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde
kurulmuştur. Burada denizin şekli tıpkı bir çanağı andırır. Bugünkü
ismini buradan alır.
Çankırı
İlkçağda “Gangra” kalesinin eteğinde kuruldu. İsmini Gangra kalesinden
alan Çankırı’ya yakın zamana kadar Çangırı ve Çenğiri deniliyordu.
Çorum
Rivayete göre Çoğurum kelimesinden türetilmiştir. Bu da bölgede zamanında Rumların çoğunluğu oluşturmasından kaynaklanmaktadır.
Denizli
Deniz-ili kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. İl eski Türkçe’de
ülke, memleket anlamına gelir. Yani deniz memleketi denilir.
Diyarbakır
Bakır ülkesi anlamına gelmektedir. Bu ismin kaynağı Diyar-ı Bekir’dir.
Bekir’in memleketi anlamına gelir. Bekir b. Va’il adlı Arap göçebe
boyunun buraya yerleşmiş olması sebebiyle bu ismin yerleştiği söylenir.
Diyarbakır’ın eski adı Amid veya Amed’dir. Gelen veya bizim anlamına
gelir. Dede Korkut kitabında Amid’e Hamid de denilmiştir.
Edirne
Romalılar döneminde imparator Hadrianus tarafından kurulduğu için şehir
“Hadrianopolis” adını alır. Hadrianus’un şehri anlamına gelen bu sözcük,
sonradan değişimlere uğrayarak Edirne halini aldı.
Elazığ
1834 yılında Mezra denilen yerde kuruldu. 1862 yılında buraya padişah
Abdülaziz Han’ın onuruna “Mamuret-ül-aziz” ismi verildi. Daha sonra
Elaziz olarak kısaltılan isim, 1937 yılında Elazığ’a çevrildi.
Erzincan
Erzincan ovasından adını alır. Ezirgan diye halk tarafından söylenir. Buranın eski adı Eriza’dır.
Erzurum
Ard-ı Rum kelimesinden gelir. Yani Rum toprağı demektir. Diğer bir
rivayete göre de Selçuklular buraya Erzen-Rum demişlerdir. Erzen darı
demektir. Şehir o zamanlar bir tahıl ambarı olarak kullanılmıştır.
Eskişehir
Eski adı Doylaion’dur. 1080 yılında Türkler burayı ele geçirdi. 1175
yılında burasını Bizans geri aldı. Kılıçarslan bu şehri daha sonra geri
alınca, ona “Bizim eski Şehrimiz” anlamına gelen Eski Şehir adını verdi.
Gaziantep
Şehrin eski adı Ayıntab’dır. Kelime anlamı, pınarın gözü demektir.
Zamanla Antep olarak değişmiştir. Halk Kurtuluş savaşında Fransızlara
karşı başarılı bir savaş verince 6 Şubat 1921′de çıkartılan bir yasayla
Gazi unvanı verildi.
Gümüşhane
Burada daha önceleri gümüş madenleri olduğundan, bu şehre Gümüşhane denilmiştir.
İstanbul
MÖ. 658 yılında Megara kralı Byzas tarafından kurulduğundan bu şehre kurucusundan dolayı Bizantion adı verilmiştir.
Roma imparatoro Marcus Avrelius döneminde imparatorun manevi babasının adıyla “Antion” olarak anıldı.
Bizans İmparatoru Konstantin bu şehri yeniden kurunca buraya kendi adını
verdi. Şehre “Konstantin” veya “Konstanpolis” adı verildi. Araplar
“Kostantiniye”, Romalılar “Konstantinopolis” demişlerdir. Daha sonra bu
ismin kısaltılmış şekli olan “Stin-polis” deyimi kullanıldı.
Türkler burayı alınca Müslüman şehir anlamında “İslambol” adını verdiler.
İstanbul isminin Stin-polis yahut İslambol kelimelerinden geldiği düşünülmektedir.
İzmir
Şehrin asıl adı “Smyrna”dır. İzmir kelimesi Smyrna’nın halk arasındaki
kullanış şeklidir. Homeros destanlarında bu kent ismini Kıbrıs Kralı
Kinyras’ın kızı Smyra’dan alır. Kimi kaynaklara göre de, İzmir şehrini
ilk kuran Hititler değil, Amazonlar’dır (Hititler de buraya Navlühun
adını vermişlerdir.)
Kahramanmaraş
Asıl adı Markasi’dir. Halk dilinde Maraş olarak değişmiştir. Kurtuluş
savaşında Fransızlara karşı şehirlerini kahramanca savunduklarından
meclis tarafından 11 Şubat 1922′de kahraman unvanı verildi.
Karaman
İlk ismi Laranda’dır. Selçuklu ve Osmanlılarda ki ismi Larende idi.
Karamanoğullarının başkenti olduğundan buraya daha sonra Karaman adı
verildi.
Kars
MÖ 130-127 yılında buraya yerleşen Karsak oymağından dolayı şehre kars
adı verilmiştir. Kars kelimesinin anlamı ise deve ya da koyun yününden
yapılan elbise veya şal kuşağı anlamına gelir.
Kastamonu
Şehrin eski adı “Tumana”dır. Buraya daha sonra Gas-Gas isimli bir kavim
yerleşti. İşte Kastamonu Gas ve Tuman’ın birleşmesinden meydana
gelmiştir.
Kayseri
Romalılar Mazaka adlı şehri alınca buraya Kaysarea adını verdiler. Yani
İmparator şehri anlamına gelir. Daha sonra Kayseri olarak halk arasında
yayıldı.
Kırşehir
Kır ve Şehir kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur.
Kocaeli
Orhan gazi döneminde bu bölgeyi feth eden Akçakoca isimli komutandan dolayı buraya Kocaeli denildi.
Konya
Daha önce “ikonyum” olduğu iddia edilen şehrin ismi, Abbasiler
tarafından fethedildiğinde Kuniye’ye çevrilmiştir. Türkler bu ismi Konya
olarak değiştirdi.
Kütahya
Frigler buraya “Katyasiyum” veya “Katiation” adını vermişlerdir. Daha sonra yöre halkı buraya Kütahya demiştir.
Malatya
Hititler döneminde buranın adı “Meliddu”dur. Halk tarafından Malatya olarak değişmiştir.
Manisa
Yunanca Magnesya’dan gelmiştir. Şehri Türkler fethettiğinde ismi Manisa olarak değiştirildi.
Mardin
Mardin adı Süryanice’de Marde’den geldiği rivayet edilir. Romalılar
“Maride” Araplar ise “Mardin” adını vermişlerdir. Diğer bir rivayet göre
ise kürtçedeki Mer-din yani erkek, yiğit -görmek kelimesinden geldiği
söylenmiştir.
Muğla
Eski adı “Mobolla”dır. Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir.
Muş
Bir rivayete göre Süryanicedeki suyu bol anlamına glene Muşa’dan diğer
bir rivayete göre ise Şehrin kurucusu Muşet’den gelmiştir.
Nevşehir
On sekizinci yüzyıla kadar şehir bir köydü ve adı “Muşkara” idi. Daha
sonra Nevşehirli Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir
anlamında Nevşehir adını verdi.
Niğde
İlkçağda bölgede Nagdoslular adlı bir kavim yaşadığından bu şehre
isimlerini vermişler. Arap kaynakları şehre “Nekide” veya “Nikde”
demişlerdir. Halk ise şehre Niğde adını vermiştir.
Ordu
Eski adı “Kotyora”dır. Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır.
Rize
Kafkas kökenli bir kelime olduğu sanılmaktadır
Sakarya
Adını sınırları içinden geçen Sakarya nehrinden alır.
Samsun
Eski adı “Amisos”dur. Samsun ismi bu kelimenin halk tarafından değiştirilmesidir.
Siirt
Siirt adının Keldani aslından geldiği ve şehir anlamına geldiği
söylenir. Diğer bir rivayete göre ise Sert kelimesinin bozulmuş
şeklidir.
Sivas
Rivayetlere göre Sivas kurulmadan önce ulu ağaçlar altında kaynayan üç
pınar varmış. Bu pınarlar Allah’a şükür, ana ve babaya minnet ve
küçüklere şefkat duygularını ifâde edermiş. Bu üç pınara “Sipas Suyu”
denirmiş. Bu üç pınarın etrâfında kurulan yerleşim yerine “Sipas” ismi
verilmiş. Diğer bir rivâyete göre ise Sivas ismi eski kavimlerden
“Sibasipler”den gelmektedir. Sivas ilk çağlarda Talavra, Megalapolis,
Karana ve Diyapolis isimleriyle anılmıştır.
Şehrin adının Farsça’da “üç değirmen” mânâsına gelen “Sebast” kelimesinden geldiği de söylenmektedir.
Tekirdağ
Adını, kıyı boyunca uzanan Tekirdağları’ndan almıştır.
Tokat
Eski adı “Komana Pontika” idi. Tokat adının Pontika adının halk arasından değişmiş şeklidir.
Trabzon
“Trapezus” sözcüğünden gelir. Anlamı dört köşedir.
Tunceli
Burada bazı maden yataklarının bulunmasından dolayı şehre Tunceli adı verilmiştir. Yani tunç ülkesi demektir.
Urfa
Eski adı “Orhoe” veya “Orhai”dir. Daha sonra Araplar tarafından “R”ya
çevrilmiştir. Şehir Babil hükümdarı Ramis-Nemrut tarafından kuruldu.
Uşak
Çocuk veya genç adının halk dilinden söylenişidir. Bazı rivayetlere göre
ise uşak (Ayn’la söylenişi) kelimesinin aşık kelimesinden geldiği
söylenmiştir.
Van
Van’ı Asur kraliçesi Semiramis kurdu. Bundan dolayı şehre “Şahmirankent”
adı verildi. Daha sonra Persler döneminde buraya Van adında bir vali
geldi ve şehri bayındır hale getirdiğinden şehre onun adı verildi.