Gebelik Ve Ultrason

GEBELİK VE ULTRASON


Ultrason hangi yollardan uygulanabilir?



Özellikle son 25 yıldır yapıla gelen ultrason muayeneleri, günümüz modern tıbbında gebelik izlemlerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.

Ultrason, halen dünyadaki pek çok merkez tarafından gebelere uygulanabilen non-invaziv (hastaya zararı olmayan) bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Esas olarak ana gövde, prob (tansducer), monitör, kamera ve printer gibi parçalardan oluşur.

Temel prensibi; yüksek frekanstaki ses dalgalarının hasta üzerine uygulanan prob aracılığı ile doku ve organlara gönderilmesiyle, bu dokulardan yansıyan dalgaların yine aynı prob ile alınarak bir ekran üzerine yansıtılmasıdır.
Son yıllarda üretilerek sağlık marketine giren 4 boyutlu ultrasonlar ile görüntüleme kalitesi oldukça artmış ve özellikle obstetrik izlemlerde adeta yeni bir çığır açılmıştır.



Direkt batından (transabdominal) uygulanabileceği gibi (Yandaki resim), vaginal (transvaginal) veya rektal (transrektal) uygulamalar da söz konusu olabilir.





Transvaginal (vajen içi) uygulamalar; transvajinal probla genelde infertilite, jinekolojik problemlerle, ilk trimester gebeliklerinde uygulanır (yandaki resimde).

Normal gebelik takiplerinde ise transabdominal yolla (karından) konveks ve lineer (düz) problar kullanılır.

İnfertilite ve jinekolojik problemler için transvaginal yolla yapılan ultrasonlarda mesanenin dolu olması gerekmediği için daha rahat ve daha net görüntü almak mümkündür.

Gebelerin temel ultrasonografik değerlendirmelerinde nelere bakılır?

(American College of Obstet.& Gyn.)
Fetus (bebek) sayısı
Fetal prezantasyon (bebeğin geliş şekli)
Fetal pozisyon (bebeğin duruş şekli)
Plasental lokasyon (plasenta yerleşimi)
Amniyon sıvı miktarı
Gestasyonel (gebelik) yaş
Maternal (annedeki) pelvik kitlelerin teşhis ve değerlendirmesi
Bebeğin gözle görülebilen anatomik yapısı


İlk ultrason muayenesi ne zaman yapılmalıdır?

Son adet tarihinden itibaren 40 hafta süren gebelikler özellikleri yönünden üç ayrı döneme ayrılır:
1. trimester (ilk 13 hafta, ilk üç ay)
2. trimester (14-27. haftalar arası, ikinci üç ay)
3. trimester (27-40. haftalar arası, son üç ay) olmak üzere.

İlk ultrason muayenesi, amacına uygun olarak hastaya göre değişiklik gösterebilir. Örneğin fetüsün gestasyonel yaşa uygunluğunu görmek için en doğru zaman ilk trimester iken, konjenital (doğuştan gelen) anomalilerin saptanması için bu 18-22 haftalar arasıdır. Çünkü midgestasyon (gebeliğin orta dönemi) olarak anılan bu dönemde organogenesis (organların gelişimi) tamamlanmış ve anatomik oluşumlar doğru değerlendirme için uygun büyüklüğe ulaşmıştır.

Genel olarak, hasta doktoruna geldiği ilk muayenesinde ultrasona alınmasında fayda vardır.

Ayrıca günümüzde, son üç ay içinde bebeğe ultrason ile birlikte yapılan Non- stres test (NST), Doppler USG ve Biyofizik skorlama gibi ilave tetkiklerle fetal iyilik hali daha yüksek güvenirliliklerle değerlendirilebilmektedir.

Bebeğin rahim içindeki gelişiminin değerlendirilmesinde sıklıkla kullanılan parametreler :
• CRL (Crown-rump lenght): Popo ile baş tepesi arası uzunluk.
• BPD (Biparietal diameter): Başın enlilemesine çapı.
• HC (Head circumference): Baş çevresi.
• OFD (Occipitofrontal diameter): Başın uzunlamasına çapı.
• TCD (Transvers cerebellar diameter): Beyinciğin enlilemesine çapı.
• FL (Femur lenght): Uyluk kemiğinin uzunluğu.
• AC ( Abdominal circumference): Karın çevresi.
• Diğer: Ulna, Tibia, Humerus, Klavikula kemiklerinin uzunlukları ve her iki göz arası mesafenin ölçülmesi.

İlk trimesterde nelere bakılır?
Normal gebeliklerde gebeliğin ilk bulgusu, uterusun orta kısmında yer alan gestasyonel kesenin görülmesidir.
Gebeliğin ilk dönemlerinde rahim içine yuvalanan embrio, Human Choriyonik Gonadotropin (HCG) adı verilen gebeliğe özgü hormon salgılanmaya başlar. Gebelik ilerlemeye devam ettikçe bu hormonun önce kandaki ve sonrasında da idrardaki miktarları artar. İdrarda saptanabilmesi için kan düzeylerinin yüksek değerlere ulaşması gerekir.

HCG hormonu düzeyi genelde 500-1000 IU/mL miktarına ulaştığında gebelik kesesi alttan yapılan “vajinal ultrasonografi” ile görülebilir.
Karından yapılan (transabdominal) ultrasonlarda ise gebeliğin görülmesi daha geç olacaktır ve bunun için kanda gebelik testi (Beta HCG) değerinin 5000 IU/ml değerlerine yükselmesi gereklidir.

Karından yapılan ultrasonografi ile bir embriyonun 6 hafta 4 günlükken kalp atışları ve 8 haftalıkken de hareketleri görülebilir. Transvaginal (vajenden) yaklaşım ile bu ölçümler ortalama olarak 6 gün daha öncedir.

CRL (Crown-rump lenght); yani embrionun baş-popo uzunluğu ilk trimesterde bebeğin yaşını belirlemede en önemli kriterdir. Bu trimesterde gestasyonel kesenin düzenliliği, bebeğin kalp atım hızı ve hareketleri ile yolk sac’ın (gebelik halkası) büyüklüğüne bakılır.

Ayrıca bebek sayısı, plasenta yerleşimi ve serviks (rahim ağzı kısmı) uzunluğunun ölçümüne yapılır. Rahim veya yumurtalıklarla ilgili patolojiler (myom, kist gibi) değerlendirilir.

İlk trimester sonunda bazı fetal organlar rahatlıkla izlenebilir. Bu dönemde ultrason yapılmasındaki en önemli amaç gebelik yaşının belirlenmesi, bebeğin kalp atışlarının ve vucüt hareketlerinin görülmesidir.

CRL ölçümü, ilk üç ayda bebeğin yaşının saptanmasında kullanılan en güvenilir yöntemdir. Ancak 12. gebelik haftasından sonra değerini yitirerek yerini diğer parametrelere bırakır.

İlk üç ayı tamamlayan fetüs minyatür bir insan görünümündedir. 2.- 3. trimesterler büyüme dönemi olup bu dönemlerde fetüsün tüm iç organlarını görmek mümkündür.
Bize en sık olarak sorulan sorulardan birisi de gebelik süresince, özellikle ilk üç ayda yapılan vajinal ultrasonların bebek veya gebelik üzerine zararlı bir etkisinin olup olmadığıdır. Gebelikte yapılan vajinal ultrasonlar bebeğe veya gebeliğe hiç bir şekilde zarar vermez, düşük nedeni olmaz. Tam aksine, özellikle ilk üç ayda yapılan vajinal ultrasonlar fetus (bebek) ve gebelik ile ilgili bize önemli ip uçları vericidir.
İlk üç ayda yapılan sonografilerde bebeğin gebelik haftasından başka, gebeliğin nomal rahim içinde mi yoksa rahim dışında mı (dış gebelik) oluştuğu, hamilelik haftasının S.A.T (Son adet tarihi) ile uyumlu olup olmadığı, yumurtalıklar (over) ve rahimde (uterus) bir kist veya myom'un olup olmadığı gibi parametreler de değerlendirilir.
11-14. haftalar arasında ise fetusun (bebeğin) ense kalınlığı (NT) ve burun kemiği de değerlendirilir. NT değerleri özellikle bu haftalar arasında yapılacak ikili tarama testi için önem taşımaktadır.

İkinci ve üçüncü trimester ultrasonunda nelere bakılır?

Bu dönemde yapılan ultrasonlardaki ana sebepler; bebeğin gelişimi görmek, organ Yapılarını izlemek ve iyilik halinin tespitidir.

Ayrıca amniyon mayisi, plasenta ve kordonu da yine değerlendirme kapsamındadır.

Öncelikle bebeğin geliş şekline bakılır. Gelen kısım baş, makad veya diğer kısımlar olabilir. Ayrıca bebek oblik(çapraz) veya transvers (enlilemesine) duruşta olabilir. Genelde değerlendirmeye başın çap ölçümleri ile başlanır.

BPD ölçümleri, ikinci trimesterin hemen başından itibaren gebelik yaşı belirlemesinde güvenirliliği ve kolay uygulanabilirliği yönünden altın standarttır. 2. trimesterin hemen başlarında yalnızca 6 günlük yanılgı payı mevcuttur.

Fetal organlar baştan başlanılarak aşağıya doğru inilmek suretiyle gözlemlenir. Bebeğin omurga yapısı boyundan popoya kadar ayrıntılıca incelenir. Fetüsün tüm kemik yapıları, el, kol ve bacaklar parmaklara kadar gözden geçirilir.



Özellikle 18-20. haftalar arası yapılan ultrasonlarda bebeğin kalbini tam olarak değerlendirmek mümkündür.
Yalnızca kalbin düzgün "dört odacık görünümü"nü, ana damarların kalpten çıkışlarını ve normal ritmini görmek bile pek çok belirgin anomalileri ekarte ettirir. (Yukarıdaki Resim: Kalbin Dört Odacık Görünümü)


Ayrıntılı kalp muayeneleri gerektiğinde Fetal EKO (Ekokardiografi) ile konjenital anomaliler teşhis edilebilmektedir.

Ayrıca gebe ultrasonlarında fetüs dışındaki rahim içi diğer yapılar da incelenir. Amniyon sıvı miktarı ve görünümü, amniyotik bant varlığı, plasental yaş ve yerleşimi, umblikal kord ve içindeki damar yapılar da izlem kapsamındadır.

Tam bir gebe ultrasonunda fizyolojik yönden bebeğin hareketleri, tonusu (kas gerginliği), solunumu ve duruşu da incelenmelidir.

3. trimesterde, normal biyolojik değişkenliklerden ötürü gebelik yaşını saptamak zorlaşabilir. Yine de abdominal çevre (AC), BPD, FL ve baş çevreleri ölçümleri yardımıyla bebeğin tahmini ağırlığı saptanabilmektedir.

Ultrasona ek olarak bebeğin iyilik halini gösteren diğer testler nelerdir?

Ultrasonografi gebelik takiplerinde fetal anomali ve gestasyonel yaş belirlemesinde her ne kadar çok önemli bir yere sahip olsa da özellikle yüksek riskli gebeliklerin izlemindeki ultrasonografi muayenelerine ek olarak, gebelik haftasına uygun biçimde yapılacak olan Non-stres test (NST), Biyofizik skorlama, Doppler USG, bebek hareket izlemleri gibi yöntemlerle de desteklendiğinde alınan sonuçlardaki başarı daha da artacaktır.

Tüm bu çalışmaların amacı dünyaya sağlıklı yüzlerle bakacak bireyler getirmek ve daha sonralarda ortaya çıkabilecek tehlikelerin önüne geçmektir.

"Unutulmamalıdır ki sağlıklı toplumlar ancak sağlıklı bireyler ile oluşturulabilir".

Ultrasonun Kadın Hastalıklarındaki Önemi

Ultrason;
Devamlı veya tekrarlayan kasık ağrılarının nedenlerinin taranması
Yumurtalık (over) kistlerinin teşhisi
Düzensiz adet kanamalarındaki nedenin açığa çıkarılması
Rahimden gelişen myom (ur) ve poliplerin teşhisi
Rahim anormalliklerinin ortaya çıkarılması
Rahim içinde kaybolan spirallerin bulunması
Dış gebeliğin teşhis ve takibi
Batın içinde yer kaplayan abse ve tümörlerin görüntülenmesi
Kanser taramaları
Menopozda hormon tedavisi ve izlemleri
Kısırlığın teşhis ve tedavisi gibi gebelik dışında jinekoloji-infertilite-onkoloji ile ilgili pek çok alanda hekimlerin önemli bir yardımcısıdır.