İLİŞKİ SONRASI ACİL KORUNMA (Acil Kontrasepsiyon)

İLİŞKİ SONRASI ACİL KORUNMA (Acil Kontrasepsiyon)


Acil kontrasepsiyon (acil doğum kontrolü) kontrolsüz ilişki sonrası gebeliği önlemek için uygulanan yöntemleri içerir.

Ancak hiçbir zaman unutulmaması geren bir nokta; "acil kontrasepsiyonun bir acil durum yöntemi olup
kesinlikle bir aile planlaması yöntemi olmadığıdır".



Acil Korunma Gereken Durumlar
Korunmasız cinsel ilişki.
Kontraseptif kullanımında oluşan kullanım hataları ya da kazalar:
- Kondom yırtılmasında, kadın kondomunun hatalı kullanımında
- Diyafram ya da servikal başlık yanlış yerleştirildiğinde
- Doğum kontrol haplarının alınmasının unutulduğunda
- Üç aylık / aylık enjeksiyon için geç kalındığında
- RIA'nın (Spiralin) kısmen ya da tamamen düşmesi halinde.

Yakın bir zamanda olası teratojenlere maruz kalındığında.
(hamilelik esnasında alındığında bebek üzerinde zararlı olabilen ilaçlara "teratojen" denir)

Tecavüz: Çok önemli bir kullanım alanıdır. Acil yöntemlerin kabul görmediği zamanlarda ve ülkelerde bile tecavüz durumlarında kullanılmaktadır. Ancak bu yöntemlerin ilişki sırasında geçebilecek cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuğu yoktur.

Acil kontrasepsiyonlar, gerçekten istenmeyen gebeliklerin önlenmesi için oldukça etkili bir yöntemlerdir. Ancak koruyuculuğun hiçbir zaman % 100 olmadığını bilmek gerekir.

Acil Kontrasepsiyon Yöntemleri
Hormonal acil kontrasepsiyon
- Yüksek doz östrojen kullanımı
- Östrojen+progesteron birlikte kullanımı
- Yalnızca progesteron kullanımı
Postkoital (ilişki sonrası) ilk 5 gün içinde spiral uygulaması
Kürtaj hapları: Mifepriston (RU 486) ve Gemeprost (her iki ilaç da ülkemizde henüz bulunmamaktadır).

Acil kontrasepsiyon, her zaman ve rastgele başvurulabilecek bir yöntem değildir. Bu yöntemlerin çok özel durumlarda ve alışkanlık haline getirilerek suistimal edilmeden uygulanmaları gerekir.

Acil korunma gerekliliğinde sizin için uygun yöntemin seçimi için doktorunuza danışınız. . .

HORMONAL ACİL KORUNMA

Ne zaman uygulanır?
Yurt dışında uzun süredir satılan "ertesi sabah hapı" ya da orijinal ismiyle "morning after pill" içinde belirli sayıda doğum kontrol hapı içeren ilaçlardır. Aslında bu isim yanlış anlamalara neden olabilmektedir. Çünkü yöntem sadece 24 saat değil ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde etkili bir şekilde kullanılabilir.

Hormonal hap ile acil korunma uygulamasının ilişkiden sonraki ilk 72 saat, eğer mümkünse ilk 24 saat içinde yapılması gerekir. Koruyuculuk oranı ilk saatlerde uygulandığı anda çok yüksektir; ancak süre arttıkça oran düşer ve 72 saat sonrasında ise oldukça azalır.

Yine son zamanlarda yapılan araştırmalar önceki bilgilerin aksine korumanın ilk 72 saat ile sınırlı olmadığını, etkinliğin azalarak 120 saate kadar azalarak uzayabildiğini ortaya koymuştur.

Gebeliği nasıl engeller?
Korunmasız ilişki sonrası alınan yüksek doz hormonların gebelik oluşumunu nasıl engellediği tam olarak açık değildir. Bu konuda bir kaç değişik mekanizmanın rol aldığı düşünülmektedir.

Yüksek doz hormon yüklemedeki ana amaç, embriyonun rahim içine yerleşmesini (implantasyonu) engellemektir.

Acil kontrasepsiyon amacıyla alınan hormonlar, hamilelik için gerekli olan doğal hormonal dengeyi bozarak ya yumurtlamanın gecikmesine neden olmakta ya da rahim zarında düzensizlik yaratarak embriyonun buraya tutunmasını engellemektedir.

Pek çok istenmeyen gebelik korumasız ilişkiler ya da prezervatif yırtılması gibi kazalar sonrası oluşmaktadır. Acil kontrasepsiyon döllenme oluşsa bile bu embriyonun rahim içine tutunmasını engeller. Bu nedenle düşük yapmak için kullanılamaz. Varolan bir gebelik durumunda ise kesinlikle hiçbir işe yaramayacaktır.

Tedavinin etkili olabilmesi için hem östrojen hem de progesteron adı verilen hormonların bir arada alınması gereklidir.

Bu ilaçlar, ABD’nin bazı eyaletlerinin eczanelerinde reçetesiz olarak satılabilmektedir. Bazı eyaletler ise sadece doktor reçetesi ile alınabilmektedir.

Ülkemizde ise 2003 yılının son aylarında iki değişik ticari marka ertesi gün hapı piyasaya sunulmuştur. Bu ilaçlar eczanelerden reçetesiz olarak alınabilmektedir.

Gebeliği önleme amacıyla korunmasız ilişkiyi takiben ilk 72 saat içinde, 12 saat arayla toplam iki kere alınan belirli dozda östrojen ve progesteron hormonu şeklinde olan uygulamaya "Yuzpe yöntemi" adı verilir.

Gebeliği önlemede başarı şanı nedir?
Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) tarafından güvenli olduğu 1997 yılında onaylanan bu yöntemin başarı şansı %97-98 civarındadır. Ancak hamile kalma şansının en yüksek olduğu dönemde ilişkiye giren kadınlarda başarı şansının biraz daha düşük olması beklenir.

Yüksek doz hormon kullanımındaki dezavantajlar; içeriğindeki estrojen hormonuna bağlı bulantı-kusma şikayetleri ile bir sonraki adet döneminde düzensizlik yapabilmesidir.

Kullanılmaması gereken durumlar nelerdir?
Bu metodun kullanılmaması gerektiği tek durum bir gebelik varlığıdır. Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre Yuzpe yönteminin kullanılmamasını gerektiren bilinen başka bir tıbbi durum yoktur.

İngiltere'de 13 yılda 4 milyondan fazla kullanım sonrası sadece 6 hastada ciddi yan etki bildirilmiştir. Üç hastada damarlarda pıhtı oluşumu bildirilirken üç hastada da beyinde hasar yaratan olay saptanmıştır; ancak bu altı olguda da olayın bu yöntemle kesin bağlantısı gösterilememiştir.

Genel olarak doğum kontrol hapı kullanması sakıncalı olan kişilerde hormonal acil kontrasepsiyon da tercih edilmemelidir.

Yöntemin yan etkileri nelerdir?
En sık karşılaşılan yan etkisi hapın içeriğindeki estrojen hormonuna bağlı olarak gelişen bulantı ve kusmadır.

Hastaların %50'sinde bulantı görülürken %19'unda kusma da olaya eşlik etmektedir. İlaç alımından yarım saat önce bulantı giderici ilaç kullanımı ya da ilacın tok karnına alınması bu yan etkileri azaltabilir.

Diğer yan etkiler ise baş ağrısı, halsizlik ve kasık ağrısıdır (rahimde kramp tarzında kasılmalara bağlı olarak). İlacı aldıktan sonra bir saat içinde kusma olursa dozun tekrarlanması gerekebilir.

Hap kullanımını takiben hafifi lekelenme tarzında kanama olabilir. Adet kanaması ise beklenenden biraz daha önce gelebilir.

Sadece progesteron içeren haplarla acil korunma
Son zamanlarda yapılan araştırmalar, Yuzpe rejiminden farklı olarak acil korunmada önerilen bir başka yöntemin de estrojen içermeyen ve sadece progesteron hormonu içeren ilaçlar olduğu ve bu ilaçların korunmasız ilişki sonrası erken dönemde alındığında etkili olabildiğini göstermektedir. Bu yöntemin etkinliği ise halen tam olarak aydınlatılamamıştır.

Ülkemizde de 2003 yılının son aylarından itibaren eczanelerde reçetesiz satılmaya başlanan bu ilacın etkinliği, Yuzpe rejimine göre biraz daha düşük olsa da bulantı ve kusma gibi yan etki görülme sıklığının daha az görülmesi avantajıdır.

Hormonal Korunmada ile İlgili Uyarılar

Ertesi gün hapları sadece oluşmamış gebelikleri engeller. Bu ilaçlar var olan gebeliği sonlandırmaz. Bir başka deyişle ertesi gün hapları kürtaj ya da düşük hapı değildir, gebelik durumunda asla kullanılmamalıdır.

Acil kontrasepsiyon amacıyla satılan ertesi gün hapları sadece korunmasız ilişki sonrası kullanılmalıdır. Rutin olarak kullanılması adet düzensizlikleri ile ilgili pek çok problemlere yol açabilir.

Haplar mutlaka prospektüsünde tarif edildiği şekilde kullanılmalıdır.

Ertesi gün hapları bir düzenli doğum kontrol yöntemi değildir ve sürekli kullanılmamalıdır. Acil kontrasepsiyon bir "ikinci şans" yöntemidir.

ACİL KORUNMADA SPİRAL (RİA) KULLANIMI

Korunmasız bir ilişki sonrası istenmeyen bir hamileliğin önüne geçmek için kullanılabilecek olan bir diğer yöntem de ilişkiden sonraki ilk 5 gün içinde spiral (RİA) takılmasıdır.

Spiralin bu durumda gebeliği nasıl engellediği kesin olarak bilinmemekle birlikte en etkili acil kontraseptif yöntemi olduğu ve başarısızlık oranı %0.01’den az olduğu bildirilmektedir.

Aktif ya da kısa süre önce geçirilmiş pelvik iltihabi hastalığı olanlarda veya cinsel yolla bulaşan hastalıklar açısından yüksek risk grubunu oluşturan kadınlarda spiral tercih edilmesi gereken yöntem değildir.

Acil kontrasepsiyon amaçlı spiral kullanımına bağlı görülebilecek yan etkiler normalde spiral uygulamasında görülebilecek olan yan etkilere benzerdir. Bunlar kramp, kanama, enfeksiyon gibi etkilerdir.

Geç kalındığında, ilişkiden sonra 7 güne kadar uygulama yapılabilir.

DÜŞÜK HAPLARI

Mifepriston (RU 486)
"Düşük hapı" olarak da bilinen ve bir "progesteron antagonisti" olan mifepriston (RU 486) dünyada acil kontrasepsiyonda amacıyla kullanılmaktadır. Daha az yan etkisinin olması ve diğer hormonal yöntemlere kıyasla daha az küretaj gerektirmesi üstünlükleridir. Mifepriston henüz ülkemizde yoktur.

Gemeprost
Yine bir "düşük hapı" olarak bilinen ve "prostogalandin analoğu" etkisindeki gemeprost, mifepriston ile birlikte vajinal olarak uygulandığında 56 gün ve daha küçük gebeliklerde tıbbi düşüklere yol açmaktadır. Birlikte kullanıldığında %95'e yakın başarı sağlanmaktadır. Henüz ülkemizde bulunmamaktadır.